Avrasya Ekonomik Birliği (EAEU) ne olacak?
8-10 Aralık tarihleri arasında Kırgızistan’ın başkentinde Yüksek Avrasya Ekonomik Konseyi toplantısı yapılacak. EAEU’nun liderlerinin zirvesi, zor bir jeopolitik durum zemininde ve birliğin beş üyesinden ikisine yönelik sert yaptırım baskısı altında gerçekleşecek. Böyle bir durum, her şeye rağmen varlığını sürdürmeye devam eden, bağlarını genişletmeye ve ticaret hacmini artırmaya çalışan birlik için ciddi bir güç sınavına dönüştü.
Açıkçası, Rus-Ukrayna savaşı EAEU’nun faaliyetlerinde kendi düzenlemelerini yaptı. Kolektif Batı tarafından Rusya’ya uygulanan yaptırım sınırlamaları, katılımcı ülkeler arasındaki ekonomik işbirliğinin dinamikleri üzerinde önemli bir etkiye sahipti.
Birliğin katılımcıları arasındaki ilişkilerin bozulması dikkate alındığında, EAEU’nun olası çöküşüyle ilgili varsayımlar öne sürüldü. Beklenenden daha öngörülemez olduğu ortaya çıkan Rus ortağa karşı güvensizlik arttı. Uluslararası yaptırımlar, katılımcı ülkelerin ulusal para birimlerini çökerterek ve enflasyonu rekor bir seviyeye çıkartarak, tüm birliğin ekonomisine sert darbe vurdu. Böylesine zor bir ortam, birliğin katılımcılarını üçüncü ülkelerle yeni işbirliği biçimleri ve iletişim kanalları aramaya itiyor.
Buna rağmen, tarihsel olarak kurulmuş ticari ve ekonomik ilişkiler, mevcut devam eden bölgesel projeleri bir ‘anda’ kökten durdurmaya ve kısıtlamaya izin vermiyor. Tüm anlaşmazlıklara ragmen ve ağırlaştırıcı koşullar altında, entegrasyon hala işe yarıyor ve sonuç getiriyor.
Bu, yedi yıllık yeni bir dönem için seçilen Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev tarafından iyi anlaşılmıştır. Kendisi, deneyimli bir diplomat ve müzakereci olarak, zor koşullarda dengeyi koruyarak nasıl oynanacağını çok iyi biliyor. Bu nedenle, yeni kurallara göre oynanacak bu oyunun başrol oyuncusu O’dur.
EAEU’daki olumlu süreçlerin geçtiğimiz yıldaki lokomotifi, günümüzde bölge ve ötesindeki jeopolitik kombinasyonlardaki tüm katılımcılarla normal ilişkilerini sürdüren, günümüzün ender bir oyuncu olarak, açıkça Kazakistan oldu.
Tokayev, Rusya ile sınır ötesi ikili işbirliği forumunda yaptığı konuşmasında: ‘Ticaret ve ekonomide yeni büyüme noktaları arayışında sadece zamanında ve cesur kararlar yardımcı olabilir. Kazakistan’ın sınır bölgelerinde ürünlerin pazarlanması için modern ve verimli bir altyapı oluşturmak amacıyla, tüm Avrasya bölgesi için ticaret merkezleri sistemi yapılıyor’- dedi.
Yeni yaklaşımlar kapsamında, Kazakistan Cumhurbaşkanı, örneğin, ‘Tek Kuşak, Tek Yol’ girişimleri ve ‘Kuzey-Güney’ rotası çerçevesinde, EAEU’nun fırsat ve imkanlarının ulusötesi koridorların potansiyeli ile birleştirilmesi gerektiğini anlıyor. Bu, ‘Avrasya Beşlisi’ ülkelerinin ihracatı artırması ve ‘Tek Kuşak’ ülkeleriyle ortak üretim zincirlerinin oluşturulması, parasal ve yatırım işbirliği ve dijital alanda etkileşim kurulması için tamamen yeni perspektifler açıyor.
Tam da bu konu Bişkek’te görüşülecek. Zirvenin gündeminde ayrıca tek bir gaz piyasasını oluşturma olasılığı, iç ticaretin önündeki engellerin kaldırılması, EAEU içinde büyük işbirliği projelerinin finansmanı ve üçüncü ülkelerle yeni serbest ticaret bölgelerinin kurulması konuları yer alıyor. Çin, Hindistan, Mısır, Vietnam, Birleşik Arap Emirlikleri, Brezilya, Endonezya, Meksika, Türkiye ve Özbekistan gibi ülkeler EAEU’daki yabancı ortakların işbirliğine yönelik öncelikli ülkeler olarak belirlendi.
Özbekistan’a ayrı bir zaman ayırmaya değer. Ülke, 2020 yılında birlikte gözlemci statüsünü aldı ve o zamandan beri EAEU’daki ortaklarla işbirliğini sistematik olarak derinleştirmekte ve genişletmektedir. Uzman topluluğu tarafından halihazırda aktif olarak tartışılan en son girişimler arasında – Rusya, Kazakistan ve Özbekistan’dan oluşan bir ‘üçlü gaz birliği’nin olası oluşumu yer alıyor.
Ekonomistlerin tahminlerine göre, ‘gaz girişimi’ sadece bu üç ülkeye değil, aynı zamanda gelecekte tek bir enerji piyasasının oluşturulması ve entegrasyon birliğine yeni ortakların dahil edilmesi yoluyla tüm EAEU’ya fayda sağlayabilir.
Yukarıda değinilen tüm bu noktalar, Bişkek’te yapılacak zirvenin gündemindeki konuların tam bir listesini oluşturmaktan uzaktır. Ancak Avrasya Ekonomik Birliği devletlerinin tüm koşullara ve olumsuz tahminlere rağmen işbirliğini yalnızca sürdürmeyi değil, aynı zamanda genişletmeyi de amaçladıklarını anlamak için tek başlarına yeterliler.
Eksikler, elbette, her şeyde bulunabilir. Tabii ki, EAEU üyeliğindeki her katılımcı için bulunurlar. Ne yazık ki, entegrasyon böyle çalışır: daha fazlasını elde etmek için biraz fedakarlık yapmalısınız.
Ve bugün gelişen tüm jeopolitik ve ekonomik koşullar göz önüne alındığında, EAEU’nun Sovyet sonrası alanda aynı ölçekte işbirliği fırsatları sağlayacak hiçbir alternatifinin olmadığı söylenmelidir.
Bu, katılımcı ülkelerin yalnızca hayatta kalmak için değil, aynı zamanda uluslararası düzenin yeni resminde başarılı olmak için kendi aralarında müzakere etmeleri, bu ‘yeni büyüme noktaları’ araması ve o çok ‘zamanında ve cesur karar.
ABDULLAH YİĞİT-ANKARA
